UNESCO heeft een internationale set van vijftien manuscripten over de eerste reis rond de wereld van Ferdinand Magellaan en de drie Hikayat Aceh manuscripten erkend als werelderfgoed. De manuscripten zijn ingeschreven in het mondiale UNESCO Memory of the World Register. Deze lijst bevat documentair erfgoed dat van uitzonderlijke betekenis is en bewaard moet worden voor toekomstige generaties.
De voordracht van de manuscripten werd gedaan in samenwerking met respectievelijk de regeringen van Spanje en Portugal en met de Nationale Bibliotheek van Indonesië. Universiteit Leiden is UNESCO dankbaar voor deze eervolle toekenning.
Eerste reis rond de wereld
De manuscripten over de eerste reis rond de wereld zijn afkomstig uit de collecties van ‘Arquivo Nacional da Torre do Tombo’ in Portugal, ‘Archivo General de Indias’ in Spanje, ‘Yale University Library’ in de Verenigde Staten en ‘Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL)’. Uit de Leidse collecties is het manuscript VLF 41: ‘Ferdinandi Oliveri de Sancta Columba (1507-85) opera duo: Ars náutica, autograha. – Viagem de Fernão de Magalhães, secundum narrationem cuiusdam socii et suppletus ex aliis fontibus, lusitanice’ opgenomen.
Reis van Magellaan
Dit Portugese manuscript uit 1550 bevat hoofdzakelijk een tekst over navigatie door Fernão de Oliveira (1507-circa 1581). De laatste katernen bevatten het verslag van de reis van Magellaan (Fernão de Magalhães). Manuscript VLF 41 is gedigitaliseerd en vrij beschikbaar in Digital Collections. De vijftien manuscripten zijn door de regeringen van Spanje en Portugal bij UNESCO voorgedragen.
Expeditie naar de Molukken
In 1494 hadden Spanje en Portugal de niet-westerse onderling wereld verdeeld, waarbij het westelijk deel aan Spanje werd toebedeeld en de oostelijke helft aan Portugal. Beide landen aasden op de lucratieve specerijenhandel met de Molukken, in het huidige Indonesië. In 1519 vertrok Magellaan namens Spanje met vijf schepen -de Armada de Moluccas- westwaarts.
Straat van Magellaan
Magellaan vond in 1520 een zeestraat tussen Vuurland en het vaste land van Zuid-Amerika, de Straat van Magellaan. In 1522 werd Magellaan tijdens gevechten met de lokale bevolking op de Filippijnen gedood. Onder leiding van Sebastian Elcano voltooide slechts één schip in 1522 de reis rond de wereld.
Sultan Iskander Muda
De Hikayat Aceh is een inheemse geschiedenis van het voormalige sultanaat van Atjeh op het eiland Sumatra in het huidige Indonesië. Het is geschreven in het Maleis in Arabisch schrift en beschrijft en looft de Atjehse sultan Iskandar Muda (1583-1636), een nationale held in Indonesië. De Hikayat Aceh is vermoedelijk gemaakt in opdracht van sultana Safiyyat al-Din Syah, de dochter van sultan Iskandar Muda.
De tekst bevat veel verhalen over het leven en gebruiken aan de Atjehse rechtbanken, relaties met onder andere Portugal, China en Turkije, interne rivaliteit, oorlogen en (islamitische) religie. Het is een uniek werk dat gebruik maakt van traditionele Maleisische literaire stijlen met een rijke Perzische invloed, vol informatie en historische details.
Drie manuscripten
Twee Hikayat Aceh manuscripten (Or. 1954 en Or. 1983) worden beheerd door de UBL, en één manuscript (ML 421) door de Nationale Bibliotheek van Indonesië. Het Leidse manuscript Or. 1954 is het oudste (circa 1675-1700) en meest complete manuscript. Or.1983 is hiervan een kopie in het Bataafs Maleis, uit 1847. ML 421 is eveneens een kopie van Or. 1954 en dateert uit het begin van de 20e eeuw.
Belangrijke bron over islam
Met slechts drie overgeleverde manuscripten is de Hikayat Aceh een zeer zeldzame tekst. De Hikayat Aceh is daarmee een belangrijke bron voor iedereen die geïnteresseerd is in de islam, internationale betrekkingen en de geschiedenis van Atjeh. Manuscripten Or. 1954 en Or.1983 zijn door de UBL gedigitaliseerd en vrij beschikbaar gemaakt in Digital Collections.
UBL en de Nationale Bibliotheek van Indonesië werken samen op een aantal terreinen en hebben gezamenlijk de drie manuscripten bij UNESCO voorgedragen.
Vijf Leidse UNESCO-documenten
Met de toekenning van werelderfgoed-status aan de Hikayat Aceh manuscripten en het verslag van de reis rond de wereld van Magellaan beheert de UBL inmiddels vijf documenten die zijn ingeschreven in het mondiale UNESCO Memory of the World Register. Naast de twee nieuwe erkenningen betreft dit ‘La Galigo’ (2011), ‘Babad Diponegoro’ (2013) en ‘Panji’ (2017). Al deze documenten zijn gedigitaliseerd en via Digital Collections vrij beschikbaar voor onderwijs en onderzoek.
